Przemysław I "Noszak" Piast (urodzony między 1332 a 1336 rokiem, zmarł 23 maja 1410 roku) herb
Syn Kazimierza I Piasta, księcia cieszyńskiego i księżnej Eufemii Piastówny, córki Trojdena I Piasta, księcia sochaczewskiego i czerskiego.
Regent kozielsko-bytomski od 4 października 1355 roku do 8 grudnia 1357 roku, książę bytomski od 24 lutego 1358 roku do 23 maja 1410 roku, książęr siewierski od 24 lutego 1358 roku do 23 maja 1410 roku, książe toszecki od 24 lutego 1358 roku do 1405 roku, książę cieszyński od 24 lutego 1358 roku do 23 maja 1410 roku, książę 1/2 Bytomia od 1359 roku do 1407 roku, książę zastawny na Żorach od 1378 roku do 1382 roku, książę 1/2 Głogowa i książę 1/2 Ścinawy od 1384 roku do 23 maja 1410 roku, książę Gorzowa Śląskiego, Lublińca i książę zastawny Olesna od 1397 roku do 1401 roku, książę Strzelina od 1385 roku do 23 maja 1410 roku, książę oświęcimski od 1407 roku do 23 maja 1410 roku.
Między 1360 a 1363 rokiem poślubił Elżbietę Piastównę (urodzona między 1347 a 1350 rokiem, zmarła w styczniu 1374 roku), córką Bolesława Piasta, księcia kozielsko-bytomskiego i Małgorzaty ze Śternberka, córka Jarosława ze Śternberka, możnowładcy morawskiego.
Z małżeństwa Przemysława z Elżbietą urodziło się 3 dzieci: Przemysław przewidywany jako książę oświęcimski, Bolesław, dla którego po śmierci ojca przewidywano tron cieszyński oraz Anna, wydana za księcia lubińskiego Henryka IX.
Przemysław był trzecim pod względem starszeństwa synem księcia Kazimierza I cieszyńskiego i księżnej Eufemii mazowieckiej. Jeden z najwybitniejszych Piastów śląskich pełnego średniowiecza i był uważany jest za najwybitniejszego władcę Księstwa Cieszyńskiego. Nie wiadomo kiedy się dokładnie urodził, z ustaleń profesora Kazimierza Jasińskiego wynika jednak, że musiało to nastąpić pomiędzy 1332 a 1336 rokiem. Początkowo wydawało się, że Przemysław nie ma większych szans objęcia schedy po ojcu, w związku jednak ze wcześniejszą śmiercią starszych braci Władysława i Bolesława został głównym następcą Kazimierza I.
Od 1355 roku angażował się w życie polityczne na dworze: cesarza Karola IV i króla Wacława IV, gdzie 4 października Karol IV powierza mu opiekę nad księstwem bytomsko-kozielskim Przemysławowi i jego ojcu Kazimierzowi oraz Konradowi oleśnickiemu, a następnie rok później otrzymał stanowisko sędziego nadwornego po zmarłym bracie Władysławie, stając się z biegiem czasu jedną z najważniejszych postaci na dworze władców czeskich. W ich służbie sprawował rozliczne, nieraz bardzo ważne zadania dyplomatyczne. Po śmierci ojca w 1358 roku objął tron cieszyński, nie przerywając swojej kariery dyplomatycznej.
Około 1360 roku ożenił się z Elżbietą, córką księcia kozielsko-bytomskiego Bolesława, co dało mu dodatkowe prawa do odziedziczonej jeszcze przez Kazimierza I w 1357 roku, po Piastach bytomsko-kozielskich, połowie księstwa. Szybko stał się najważniejszą postacią na praskim dworze, a cesarz Karol IV powierzał mu coraz liczniejsze, nieraz bardzo trudne, zadania. W 1361 roku doprowadził na przykład do zawarcia układu pomiędzy Pragą a margrabią brandenburskim Karolem V i uczestniczył w przejęciu przez Karola IV spadku po Ludwiku Wittelsbachu. Strzegł też interesów cesarza w Brandenburgii. Powodzeniem zakończyła się podjęta przez Przemysława próba rozbicia sojuszu pomiędzy królem węgierskim Ludwikiem "Wielkim" Andegaweńskim i książętami niemieckimi, którzy w poparciu Ludwika upatrywali szansy zapobieżenia przejęcia Brandenburgii przez Luksemburgów. O pozycji księcia cieszyńskiego niech świadczy choćby fakt, że uczestniczył on w słynnym zjeździe europejskich władców w karczmie u Wierzynka w Krakowie.
Podział jednolitego dotąd księstwa bytomskiego dokonany pomiędzy książętami oleśnickimi a Przemysłem, został potwierdzony ostatecznie w 1359 roku. Książę cieszyński został wtedy opiekunem córek Bolesława bytomskiego Eufemii i Bolki, które też miały się zrzec z tego tytułu wszelkich pretensji do spadku po ojcu, dzięki czemu książę cieszyński mógł przejąć całość spadku po Bolesławie (z wyjątkiem Koźla, w którym utrzymali się książęta oleśniccy). Niestety nabytek bytomski nie okazał się trwały.
W 1380 roku cieszyński książę rozpoczął wielką karierę polityczną o wymiarach ogólnoeuropejskich. Wtedy to bowiem powierzono mu ważną, jakkolwiek zakończoną niepowodzeniem misję w Paryżu, gdzie jego zadaniem było utrzymanie zagrożonego sojuszu Czech z Francją (przyczyną zadrażnień czeskich Luksemburgów z Walezjuszami było popieranie przez władcę Czech papieża Urbana VI, gdy tymczasem król francuski, Karol V, poparł antypapieża Klemensa VII). Po powrocie z Paryża Przemysław udał się na przełomie 1380 i 1381 roku do Anglii, gdzie prowadził rokowania w sprawie małżeństwa córki Karola IV, Anny, z królem Anglii Ryszardem II. Książę cieszyński otrzymał od króla Ryszarda uposażenie w wysokości 500 funtów szterlingów rocznie w nagrodę za pomyślne załatwienie sprawy.
Po powrocie z Anglii wyruszył ponownie do Paryża, aby wyjednać zawarcie pokoju pomiędzy toczącymi (stuletnią) wojnę Anglią i Francją. Ponadto miał doprowadzić do poprawy stosunków politycznych Wacława IV z królem Francji. Ważne miejsce w jego działalności dyplomatycznej zajmowała Rzesza. Uczestniczył między innymi w licznych sejmach Rzeszy. W początkach lat osiemdziesiątych XIV wieku został z ramienia Wacława IV wikariuszem króla rzymskiego na kraje niemieckie. Jego zadaniem była pacyfikacja napiętej atmosfery w Rzeszy. W 1384 roku udało mu się (wspólnie z margrabią morawskim Jodokiem oraz palatynem reńskim Ruprechtem) doprowadzić do zawarcia wpierw rozejmu (w Heidelbergu) a następnie pokoju (w Koblencji) pomiędzy walczącymi stronami. Po raz kolejny pośredniczył w sporze Związku Miast z książętami niemieckimi w 1389 roku, tym razem jednak bez rezultatu. Pomimo to powierzono mu udział w rokowaniach dotyczących przebiegu granicy pomiędzy Czechami a Miśnią.
W drugiej połowie lat osiemdziesiątych XIV wieku zaznaczył się też udział Przemysława "Noszaka" w życiu wewnętrznym Czech. Między innymi na przełomie 1385 i 1386 roku pomyślnie pertraktował pomiędzy profesorami czeskimi a profesorami obcych narodowości uniwersytetu praskiego: czasowo udało mu się zażegnać spór, który w przyszłości doprowadzi do emigracji obcych profesorów z Pragi. W 1386 roku podczas nieobecności króla Wacława IV w Pradze Przemysław dostąpił zaszczytu pełnienia funkcji gubernatora Czech, chwilowo sprawując władzę w całym Królestwie. Jednak szlachta czeska nie zgadzała się na tak wysoką pozycję polskiego księcia w Czechach, w związku z czym wkrótce doprowadziła do zastąpienia go w radzie królewskiej przez księcia opawsko-raciborskiego z rodu Przemyślidów. Zrodziło to konflikt pomiędzy Księstwem Cieszyńskim a Księstwem Opawskim, który o mały włos nie doprowadził do wojny. Kulminacyjnym punktem tego konfliktu było zamordowanie w 1406 roku najstarszego syna Przemysława "Noszaka", również Przemysława, który powracał z Gliwic do Cieszyna i w okolicach Rybnika został napadnięty przez Marcina Czecha, działającego z polecenia księcia opawskiego Jana II. Spór zakończyło podpisanie 7 listopada 1407 roku pokoju w Żorach.
W międzyczasie Przemysław "Noszak" został jednym z przywódców Związku Śląskiego, który powstał z inicjatywy śląskich książąt, mieszczaństwa i szlachty w trosce o zapewnienie pokoju na terenie całego Śląska, należącego wtedy do coraz mniej stabilnego Królestwa Czech. W ramach tej działalności cieszyński książę doprowadził do zawarcia 12 czerwca 1397 roku układu z królem Polski Władysławem Jagiełłą o współpracy przygranicznej w zwalczaniu rozbójnictwa. Przemysław zyskał przy tym zaufanie polskiego króla, który wyraził zgodę na przekazanie cieszyńskiemu księciu w zastaw ziemi lublinieckiej i oleskiej przez wojewodę krakowskiego (w ziemi tej utrzymał się książę cieszyński do 1401 roku). Noszak wziął też udział w pertraktacjach polsko-krzyżackich w 1410 roku, które zakończyły się jednak niepowodzeniem.
Mniej czytelna jest działalność wewnętrzna Przemysława "Noszaka" w księstwie cieszyńskim. Ożywająca w czwartym ćwierci XIV stulecia świadomość narodowa czeskiej średniej i wyższej szlachty, i jej niechęć do posiadających zbyt duży wpływ na losy państwa ludzi obcych postawiła Przemysława "Noszaka" w trudnym położeniu. W rezultacie został przez szlachtę czeską odsunięty, a jego miejsce w radzie królewskiej zajął książę opawsko-raciborski. W rezultacie pomiędzy obojga książętami zapanowała nieprzyjaźń, której kulminacyjnym punktem było zamordowanie w 1406 roku syna księcia Przemysława, również o imieniu Przemysław. Pomiędzy książętami cieszyńskim a opawsko-raciborskim omal nie doszło do wojny: konflikt zakończono zwarciem pokoju w Żorach 7 listopada 1407 roku.
Zamieszki w Czechach i idące w ślad za tym osłabienie państwa wywoływało w jego poszczególnych częściach różne reakcje. Na Śląsku tutejsi książęta, szlachta i mieszczaństwo w międzyczasie, w latach 1387 i następnych (między innymi w 1402 roku) organizowali Związek Śląski, którego celem było zapewnienie tej dzielnicy spokoju wewnętrznego i pokoju z sąsiadami, zwłaszcza, że zaczęła się plenić działalność różnego rodzaju rabusiów. Przemysławowi Noszakowi, z racji ogromnego doświadczenia dyplomatycznego, a także dużego autorytetu, powierzono rolę jednego z przywódców Związku. Owocem tej działalności było między innymi zawarcie 12 czerwca 1397 roku (przy współudziale innych książąt śląskich) układu z królem Polski, Władysławem Jagiełłą, na mocy, którego obie strony zobowiązywały się do zwalczania rozbójnictwa na pograniczu. W działaniach tych Przemysław Noszak zyskał zaufanie Władysława Jagiełły, który wyraził zgodę na przekazanie księciu cieszyńskiemu w zastaw ziemi lublinieckiej i oleskiej za sumę 1000 grzywien praskich przez wojewodę krakowskiego Spytka z Melsztyna, którą ten otrzymał od Jagiełły po uprzednim zdobyciu jej w 1396 roku w wojnie z Władysławem Opolczykiem. Zastaw ten książę cieszyński trzymał do 1401 roku. Innym z przykładów zaangażowania się księcia cieszyńskiego w sprawy śląskie jest jego pośrednictwo w 1406 r. w sporze pomiędzy wdową po księciu opolskim, Władysławie, Ofką, a księciem niemodlińskim Bernardem. W 1410 r. Przemysław Noszak podjął się również pertraktacji pomiędzy Polską a Zakonem Krzyżackim w celu zakończenia wojny polsko-krzyżackiej. Pertraktacje te zakończyły się niepowodzeniem. Koligacje rodzinne angażowały go również w działal-ność na Mazowszu. Był siostrzeńcem książąt mazowieckich: Janusza I i Siemowita IV. Brał udział w obu ślubach córki Siemowita IV, Małgorzaty: w pierwszym w kwietniu 1369 roku z kandydatem Kazimierza Wielkiego do tronu polskiego, Kaźkiem ze Słupska, a po jego śmierci w drugim, w VII 1379 r. z księciem lubińskim, Henrykiem z Blizną. W jej też imieniu występował w roli arbitra w sprawie posagu księżnej. Bardzo mocna pozycja na dworze praskim, a także zapobiegliwość i gospodarność umożliwiły księciu Przemysławowi uzyskanie szeregu nabytków na Śląsku, które uczyniły go najsilniejszym Piastem śląskim przełomu XIV i XV wieku. Najwcześniej, gdyż w 1355 roku w trakcie rokowań w Pradze uzyskał (wespół z ojcem, księciem Kazimierzem) połowę księstwa kozielsko-bytomskiego, a mianowicie: ziemię toszecką i pyskowicką oraz połowę ziemi bytomskiej i gliwickiej jako opiekun małoletnich córek zmarłego w 1354 roku Bolesława: Elżbiety, Eufemii i Bolki. Kasztelanię kozielską otrzymał natomiast książę oleśnicki Konrad, z tytułu wcześniejszego małżeństwa z Eufemią, córką Władysława kozielsko -bytomskiego (siostrą Kazimierza), a także jako przedstawiciel jej dwóch sióstr: Agnieszki i Katarzyny. Wdowa po księciu Władysławie, Lukarda, otrzymała pozostałą połowę ziemi bytomskiej. Decyzje te zostały zatwierdzone przez Karola IV w Pradze w 1358 roku. W Pradze też, w 1355 roku, Przemysław Noszak został wyznaczony na męża Elżbiety. Podstawą starań obu książąt o spadek był przywilej nadany książętom bytomskim przez Jana Luksemburskiego w 1327 roku zezwalający na przekazanie księstwa - w razie braku męskiego sukcesora - córkom księcia bytomskiego. O spadek ten książęta cieszyńscy stoczyli w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XIV wieku ostry spór z Konradem oleśnickim, który wpierw próbował przejąć całość dziedzictwa Piastów bytomskich, a następnie dział księżnej Lukardy, przy jej zresztą poparciu. Finał sporu rozstrzygnął się w 26 stycznia 1369 roku, kiedy to w wyniku losowania książę cieszyński otrzymał część południowo wschodnią ziemi bytomskiej, wraz z południową częścią Bytomia, zaś książę oleśnicki północno-zachodnią.
Za panowania księcia Przemysława znacznie poszerzyły się granice posiadłości Piastów cieszyńskich. Odziedziczył po ojcu księstwo cieszyńskie oraz połowę księstwa kozielsko-bytomskiego (w jego skład wchodziło księstwo siewierskie sprzedane w 1359 roku za 2300 grzywien księciu świdnickiemu Bolkowi II, do Cieszyna wróciło ono dopiero po bezpotomnej śmierci Bolka w 1368 roku). O to ostatnie stoczył w latach 1355-1369 ostry spór z Konradem Oleśnickim, który zakończył się ponownym podziałem tych ziem i utrzymaniem się Przemysława w południowej części księstwa. W latach 1378-1382 udało mu się przejąć część księstwa raciborskiego z Żorami. Wreszcie dzięki poparciu króla Wacława IV znalazł się w 1384 roku w posiadaniu części księstwa głogowskiego wraz z połową Głogowa i Ścinawy, a następnie w 1385 roku odkupił od księcia ziębickiego Bolka III Strzelin. Noszak wszedł też w posiadanie księstwa oświęcimsko-zatorskiego, na które ekspektatywę nadał mu w 1372 roku sam cesarz Karol IV - Przemysław był bowiem najbliższym krewnym książąt oświęcimskich, a po bezpotomnej śmierci kuzyna, Jana III, w 1405 roku nabył prawa do tych ziem. W tym samym czasie w posiadanie księcia cieszyńskiego wszedł ponownie Siewierz i ziemia siewierska. Książę Przemysław I "Noszak" zmarł w 1410 roku pozostawiając książęcą koronę jedynemu ocalałemu synowi- księciu Bolesławowi.
W 1384 roku książę cieszyński dzięki poparciu Wacława IV znalazł się w posiadaniu części księstwa głogowskiego wraz z połową Głogowa. W roku następnym, 1385 odkupił od księcia ziębickiego Bolka, Strzelin. U schyłku życia Przemysław podzielił swoje księstwo. Jedyny pozostały przy życiu syn - Bolesław - otrzymał księstwo cieszyńskie, połowę Głogowa wraz z przynależną częścią księstwa, należną mu część księstwa kozielsko-bytomskiego oraz Górę i Siewierz. Syn zmarłego tragicznie księcia Przemka, Kazimierz, otrzymał księstwo oświęcimskie, Strzelin, Toszek, Kęty i Zator.
W 1404 roku Przemysław "Noszak" wyznaczył dla swojego dorastającego syna noszącego jego imię księstwo głogowsko-ścinawskie. Rok później do władztwa tego dołączył również odziedziczony po Janie III - Oświęcim i Zator, oraz kupione w 1401 księstwo toszeckie. Stan ten utrzymał się do śmierci syna w dniu 1 stycznia 1406 roku, wtedy też Głogów i Ścinawę przyłączył na powrót do swojego władztwa, zaś księstwo oświęcimskie i toszeckie wydzielił kolejnemu synowi Bolesławowi, jako tymczasową dzielnicę.
Po 1378 roku książę coraz mocniej zaczął się uskarżać na doskwierającą mu podagrę. Choroba w końcu doprowadziła energicznego księcia do całkowitego niedowładu nóg, tak że Przemysław był zmuszony korzystać z pomocy lektyki. Stąd też wziął się przydomek księcia cieszyńskiego: Noszak. Postępująca choroba zmusiła Przemysława w 1396 do rezygnacji z wpływu na politykę królestwa czeskiego.
Książę Przemysław I Noszak zmarł 23 maja 1410 roku, pozostawiając książęcą koronę jedynemu ocalałemu synowi - księciu Bolesławowi, oraz małoletniemu wnukowi (synowi Przemysława Oświęcimskiego) Kazimierzowi. Z małżeństwa z Elżbietą Bytomską pozostawił również córkę Annę, wydaną za mąż za księcia lubińskiego Henryka IX. Został pochowany w kościele dominikanów w Cieszynie.
Żródła:
"KRONIKA MIASTA CIESZYNA" - autorstwa Alois Kaufmann, przekład z niemieckojęzycznego rękopisu dr Witold Iwanek
Przemysław I Noszak (cieszyński) w "Poczet.com"